ტურიზმი საქართველოში

იმერული სამზარეულო

იმერული სამზარეულო ერთ-ერთი ყველაზე გემრიელი და მრავალფეროვანია საქართველოში.

იმერული ხაჭაპური მზადდება საფურიანი ცომით და უმარილო იმერული ყველით, მაგრამ შეიძლება გამოყენებული იყოს მარილიანი ყველით ან სულგუნით. თუ კი ყველი ჭყინტია და უმარილო მას დალბობა არ სჭირდება და პირდაპირ ავჭყენტთ და გავატარებთ ხორცის საკეპ მანქანაში, ზოგჯერ ყველში ურევენ კარაქს, კვერცხს და უმატებენ ცხიმს. თუ კი ყველი მაგარია, მაშინ მას დავჭრით, დავასხამთ ცივ წყალს, გავაჩერებთ 2-5 საათი, შემდეგ კარგად გავწურავთ და ავურევთ. გამოცხობისათვის შეიძლება გამოვიყენოთ აირღუმელი, კეცი ან ტაფა.

მომზადების წესი:

1ჩ/ჭ წყალი გავათბოთ, გავხსნათ შიგ საფუარი დავუმატოთ იგი ფქვილს და კარგად მოვურიოთ. დავტოვოთ ცომი რამოდენიმე ხნით სანამ კარგად ამოვა. ცომის ამოსვლის შემდეგ ავიღოთ სასურველი მასის ცომი და ჩავდოთ მასში ყველის გუნდა, შემდეგ გავაბდტყელოთ არც ისე დიდ მანძილზე და მოვათავსოთ აირღუმელში, კეცზე ან ტაფაზე და დაველოდოთ გამოცხობას.

იმერეთში გარდა ხაჭაპურისა ამზადებენ უგემრიელეს ლობიანს, საცივს, იმერულ კუპატს და ა.შ.

წყარო:

ხაჭაპური–იმაზე მეტი ვიდრე წარმოგიდგენიათ:

მართალია, ქართული ვიკიპედიის განმარტებით “ხაჭაპური ჰქვია ქართულ ყველიან პურს”, მაგრამ საქართველოში ხაჭაპური უფრო მეტია ვიდრე ყველიანი პური. მის გარეშე არ არსებობს სადღესასწაულო სუფრა, განსაკუთრებით დასავლეთ საქართველოში, თუმცა, თუ მის ტექნოლოგიას გადავხედავთ, ხაჭაპური სახელდახელო საუზმეა, რომლითაც უცბად მოსულ სტუმარს გაუმასპინძლდები და დაანაყრებ. ამ ყველიანი ღვეზელის ყველაზე ძველი და ამასთან სახელდახელო რეცეპტი განსხვავდება დანარჩენისაგან. ცომი იზილება ხაშით. ხაში წარმოადგენს რამდენიმე დღის განმავლობაში შენახულ, მარილმოყრილ ცომს, რომელიც მჟავდება. ხაშს ძირითადად თიხის ჭურჭელში ინახავდნენ. ხაშზე მოზელილი ცომი არ არის ისეთი ნაზი და აფუებული, როგორიც საფუვრითა და სოდით მომზადებული, თუმცა არანაკლებ გემრიელია და ამასთან სასარგებლოც. მომზადების ძირითადი წესი ასეთია: ხაშს გახსნიან ცოტა რძეში ან წყალში, შემდეგ ფქვილისა და მარილის დამატებით ზელენ ცომს, რომელიც ცოტა ხნით უნდა დაიდგას ასაფუებლად. ამ ცომს ძირითადად გურიაში, იმერეთსა და სამეგრელოში ამზადებენ. დროთა განმავლობაში ახალი, უფრო დახვეწილი ტექნოლოგიების შემოსვლამ გაამარტივა საქმე და დღეს ხაშით მომზადებული ცომი დიდ იშვიათობას წარმოადგენს. გურული დიასახლისები ზოგჯერ ხაჭაპურს ნაბეღლავითაც ზელენ, რაც კიდევ უფრო მეტად უწყობს ხელს ცომის აფუებას.
საქართველოს ყველა კუთხეში, სადაც ხაჭაპურის ტრადიცია არსებობს, მას თავისებურად აცხობენ. ისინი განსხვავდება ერთმანეთისგან მომზადების ტექნოლოგიით, ფორმით და ყველის სახეობითაც კი. ხაჭაპურის სახელწოდებისა და წარმოშობის შესახებ სხვადასხვა ლეგენდა არსებობს. ერთ-ერთი მათგანის მიხედვით, იგი პირველად ვინმე ხაჭამ გამოაცხო სვანეთში და შემდეგ გავრცელდა დანარჩენ საქართველოში. უფრო დამაჯერებლად ჟღერს ხაჭაპურის სახელწოდების დაკავშირება ხაჭოსთან და პურთან. ვინაიდან ხაჭო თავისი კონსისტენციით ძლიერ წააგავს დაფხვნილ ყველს, რომელსაც დებენ სახაჭაპურე ცომში. არის ვარაუდი, რომ ლობიანისა და კუბდარის მსგავსად, ხაჭაპურიც თავისი წრიული ფორმით წარმართულ რელიგიურ წარმოდგენებს უკავშირდება და განასახიერებს მზეს. ყველაზე პოპულარულ ვერსიად შეგვიძლია მივიჩნიოთ იმერული ხაჭაპური, რომელიც მზადდება საფუვრიანი ცომით და ცხიმიანი ჭყინტი ყველით. ცხვება კეცზე. ზოგჯერ კეცში სპეციალურად მოკრეფილ ფოთლებს უფენენ. მეგრული ხაჭაპური თითქმის არ განსხვავდება იმერულისგან. იგი გამოირჩევა იმით, რომ მას ზემოდანაც უსვამენ კვერცხში არეულ ყველს და ისე აცხობენ ღუმელში. ზოგჯერ მეგრელი დიასახლისები ჭყინტი ყველის ნაცვლად სულგუნს გამოიყენებენ. გურული ვერსია კი იმერულისგან არაფრით განსხვავდება. თუმცა, გურული საშობაო ღვეზელი ფაქტობრივად იგივე ხაჭაპურია, ოღონდ, მსხვილად დაჭრილი მოხარშული კვერცხის დამატებით. მას გააჩნია აგრეთვე განსვავებული, ნახევარმთვარის ფორმა. რაჭული ხაჭაპური ზემოთ ჩამოთვლილისაგან განსხვავდება ფორმის მიხედვით, იგი ოთხკუთხაა და ზემოდან კვერცხის გულს უსვამენ. აქვე გავრცელებულია მრგვალი ხაჭაპურებიც, რომლებსაც ლობიანის მსგავსად აცხობენ თონეში. საქართველოს მთიან რეგიონებში ცოტა განსხვავებულად მზადდება ხაჭაპური. ზოგჯერ ყველთან ერთად გულსართად გამოიყენება ჭარხლის ფოთლები, ისპანახი, ჭინჭარი. სხვა ინგრედიენტებთან ერთად გულსართს უმატებენ ერბოს. ხაჭაპურის ეს სახეობები უფრო ნოყიერია და უფრო თხელი ცომის ფენა აქვს. სწორედ ამ კატეგორიაში გადის ოსური ხაბიზგინაც. ცნობილია, რომ ოსური ყველი გამოირჩევა განსაკუთრებული ცხომიანობით და ამიტომ მასში ურევენ მოხარშულ კარტოფილსაც. გამომცხვარ ხაბიზგინას ზემოდან ესმება ერბო. სვანური ხაჭაპური დანარჩენისგან იმით გამოირჩევა, რომ ყველის გულსართს ზემოდან ეყრება დაფქული ფეტვი ან კანაფის თესლი. ფეტვი ყველს უფრო ამუქებს და თავისებურ არომატსაც სძენს.

მესხური ხაჭაპურის მომზადება საკმაო სირთულეს წარმოადგენს. ცომის მომზადების წესი ძლიერ წააგავს საფუვრიანი ფენოვანი ცომის ტექნოლოგიას.
მოზელილ ცომს თხლად აბრტყელებენ, უსვამენ ერბოს და კეცავენ. ამ პროცედურას რამდენჯერმე იმეორებენ, შემდეგ ჭრიან ცომს ოთხკუთხედის ფორმაზე, ზედ დებენ კვერცხარეულ ყველის გულსართს და კონვერტივით კეცავენ, რის შემდეგაც ცოტა ხანს ასვენებენ და შემდეგ აცხობენ ღუმელში.
არის მეორე ვარიანტი – ცომი გულსართიანად რულეტივით ახვევენ, შემდეგ კი მრგვალ ფორმას აძლევენ, ზემოდან უსვამენ კვერცხს და ერბოწასმული ტაფით ღუმელში დებენ გამოსაცხობად.
ცალკე თემაა აჭარული ხაჭაპური, რომლის შესახებ აჭარული სამზარეულოს მიმოხილვისას ბევრი ვისაუბრე. იგი ხაჭაპურის სხვა დანარჩენი სახეობებისაგან უპირველესად ორიგინალური ფორმით გამოირჩევა. ნავის ფორმის ყველით ამოვსებულ ღია ღვეზელს გულში კვერცხს ჩაახლიან და 2-3 წუთი აყოვნებენ, რომ ოდნავ შეიკრას კვერცხის ზედაპირი. როგორც აჭარლები ირწმუნებიან, ხაჭაპური თავისი ფორმით განასახიერებს ნავს, ხოლო კვერცხის გული – მზეს. აჭარელი კაცისთვის აჭარული ხაჭაპური მთელ რიტუალს წარმოადგენს. მის შემადგენლობაში უხვად შედის კარაქი. დღესდღეობით სხვადასხვა კაფესა და რესტორანში ერთ უცნაურობას გადააწყდებით, რასაც ცომგამოცლილი აჭარული ხაჭაპური ჰქვია. უკვე გამომცხვარ ხაჭაპურს, სანამ კვერცხს დაუმატებენ, გვერდებიდან ოსტატურად გამოაცლიან ცომს. ცნობილი ფაქტია, რომ აჭარული ხაჭაპური ძლიერ კალორიული საკვებია და რაც არ უნდა გამოაცალო ცომი, მაინც ვერ აღიქმება დიეტურ საკვებად. იქნებ ჯობდეს თავი არ მოვიტყუოთ, დიეტაზე დიეტური საკვები მივირთვათ და აჭარული ხაჭაპურს კი არ დავუკარგოთ თავისი ლაზათი.
XX საუკუნის შუა პერიოდში მოდაში შემოვიდა ე.წ. “ქალაქური ხაჭაპური,” რომლის ცომში საფუვრის ნაცვლად გამოიყენება სოდა და წყლის ნაცვლად კი მაწონი. მისი პოპულარობა უმთავრესად განსაზღვრა იმ ფაქტმა, რომ იგი ძალიან მალე მზადდებოდა და არ სჭირდებოდა დრო ასაფუებლად. სოდიანი ცომი შეიცავს მაწონს, პურის ფქვილს, კვერცხს, ცხიმს და სოდას. ასეთი ხაჭაპურის გულსართი უფრო ხშირად ყველთან ერთად შეიცავს კვერცხს. ზოგი დიასახლისი, მარილიანი ყველის სიმლაშის გასანეიტრალებლად გულსართს უმატებს ცხიმიან ხაჭოსაც. იგი ცხვება როგორც ტაფაზე, ასევე ღუმელშიც.
გავრცელებული ვერსიებიდან ზალიან პოპულარულია ფენოვანი ხაჭაპური, რომლის ცომის მომზადების წესიც ჩვენთვის ევროპული კულინარიული კულტურიდან გახდა ცნობილი. პირადად ჩემთვის ფენოვანი ხაჭაპური ყოველთვის ბავშვობაში მაბრუნებს, თვალწინ მიდგას “ლაღიძის წყლების” წინ რიგში ჩამდგარი ადამიანები და თეთრ ხალათში გამოწყობილი დაბღვერილი გამყიდველევბი. შეიძლება ითქვას, დღესდღეობით სწრაფი კვების ობიექტებსა და საცხობებში ფენოვანი ღვეზელები ყველაზე მეტი მოთხოვნით სარგებლობს. ცომის მომზადებას საკმაო დრო, გამოცდილება და ცოდნა ჭირდება. დახელოვნებული მცხობელები აღნიშნავენ, რომ მისი ხარისხი დამოკიდებულია ფქვილსა და ცხიმზე, რაც მთავარია ტექნოლოგიის დაცვაზე. ფენოვანი ცომი საჭიროებს უმცირესი დეტალებისადმი ყურადღებას. ტექნოლოგიის მიხედვით, მომზადებულ ცომს უსვამენ დარბილებულ მარგარინს ან კარაქს, განსაზრვრული წესით კეცავენ, აბრტყელებენ და მაცივარში აციებენ. ეს პროცედურა მეორედება 3-ჯერ და მოითხოვს საკმაო დროს. ცომის გაბრტყელებისას საჭიროა ყურადღება, რომ ფენები არ დაზიანდეს, რაც აქვეითებს მზა პროდუქციის ხარისხს. ფენოვანი ცომის ერთ-ერთ უპირატესობას წარმოადგენს ის ფაქტი, რომ შეიძლება მისი გაყინვა და შემდეგ გამოყენება. სწორედ ზემოხსენებული სირთულეების გამო საზოგადოებრივი კვების ობიექტების მცხობელთა დიდ ნაწილს შემუშავებული აქვს მომზადების გამარტივებული ტექნოლოგია, რომლის მიხედვითაც ახალგამომცხვარი პროდუქცია მართლაც კარგად გამოიყურება, გაციების შემდეგ კი კარგავს როგორც გარეგნულ, ასევე გემოვნურ თვისებებს. კერძოდ – ცომი რბილდება და ეკარგება მოცულობა.
ამ ბოლო დროს ქართულ რესტორნებში გავრცელდა ხაჭაპურის ერთი ორიგინალური სახეობა - შამფურზე გამომცხვარი ხაჭაპური. იგი ძალიან გემრიელიც არის და ამასთან განსხვავებული ფორმაც გააჩნია. მისი გულსართს წარმოადგენს სულგუნი, ხოლო გარშემო სპირალურად შემოხვეულ ცომს გამოცხობამდე ესმება გათქვეფილი კვერცხი. კიდევ უფრო საინტერესოდ გამოიყურება ამავე წესით მომზადებული ხაჭაპური შებოლილი სულგუნით.

იმერელი დიასახლისები ცნობილნი არიან საკვები მცენარეულობის დიდი ცოდნით, იმპროვიზაციის ნიჭით, სუნელებითა თუ მწვანილეულით კერძების საუკეთესო შეზავებით.

ამას ემატება ვარიაციები ნიგვზით, ტყემლით ან ძმრით და ბოლოს ისეთ კერძებს იღებენ, თქვენი მოწონებული!

ძმარი ხშირად გამოიყენება მცენარეული კერძების მომზადებისას. შეიძლება ითქვას, აღმოსავლეთ საქართველოს სამზარეულოში გაბატონებულ მცენარეულ ზეთს იმერეთში თითქმის ყოველთვის ძმარი ცვლის. ყველაზე პოპულარული ქართული საზაფხულო სალათა - კიტრით, პომიდვრით, ალყად დაჭრილი ხახვით, რეჰანითა და სხვა მწვანილებით იმერლებს ძმრით შეზავებული უფრო ეგემრიელებათ.

იმერული სამზარეულო საქართველოს სხვა კუთხეების სამზარეულოებისგან მრავალფეროვნებით გამოირჩევა. ეს ალბათ გამოწვეულია ამ კუთხისთვის დამახასიათებელი ჭირვეული კლიმატით, მცირემოსავლიანი მიწებით და საძოვრების დეფიციტით, რის გამოც მესაქონლეობა ისეთ მასშტაბებს ვერ აღწევდა, როგორც აღმოსავლეთ საქართველოში. თუკი თუშ მეცხვარეს და კახელ მეძროხეს დიდი ფიქრი არ სჭირდებოდათ, რა ეჭამათ, იმერლებს ფანტაზიის მოხმობა დასჭირდათ გასტრონომიული დეფიციტის შესავსებად. სწორედ ამ მდიდარი ფანტაზიის შედეგად შეიქმნა ათასნაირი მხალეული, მჭადი, ღომი და სხვა გემრიელი შეჭამანდები. ხაშლამა, ყაურმა, ბოზბაში, ხინკალი და მსხვილფეხა პირუტყვის ხორცთან დაკავშირებული სხვა კერძები ამ კუთხის საკუთრება არ არის, მაგრამ სამაგიეროდ, იმერლებმა ნამდვილი კულინარიული შედევრები შექმნეს შინაური ფრინველის ხორცისგან. ინდაურის თუ ქათმის საცივი, ვარია ნიორწყალში, ტაბაკა და ა. შ. სხვადასხვა ვარიაციებით თანდათან ზოგადქართული სუფრის საამაყო კერძებად იქცნენ.

ცალკე უნდა აღინიშნოს იმერული ცხვარი, რომელიც ლეგენდარული კოლხური ცხვრის პირდაპირი შთამომავალია. საინტერესოა, რომ იმერულ ცხვარს შეუძლია, ორ წელიწადში ხუთი ნაშიერი მოგვცეს, თუკი კარგად დაიგეგმება გამრავლების პროცესი. შედარებისთვის, თუშური ცხვარი წელიწადში მხოლოდ ერთ ნაშიერს იძლევა. ცხვრის ყველს იმერლები, ფაქტობრივად, არ აკეთებენ, რადგან მათი ფარები მცირერიცხოვანია და ცხვრის გამოწველას აზრი არა აქვს. საძოვრების დეფიციტისა და სწრაფი კვლავწარმოებითი ბუნების გამო, იმერული ცხვარი, საუკუნეების განმავლობაში მეხორცულ ჯიშად ჩამოყალიბდა. გადმოცემის თანახმად, წითელ დიქტატორს, სტალინს ტელეფას ბატკნის ხორცი უყვარდა (ზედ - “ხვანჭკარა”) და კრემლში სპეციალურად უგზავნიდნენ თერჯოლიდან. ტელეფაში ახლაც შეიძლება კარგი იმერული ბატკნის ხორცის შოვნა, რისგანაც საუკეთესო ჩაქაფული კეთდება.

იმერული სამზარეულოსთვის უცხოა სულგუნიც. იმერეთში არ განვითარებულა დავარგებული ყველის დამზადების ტრადიციები. სამაგიეროდ, არანაკლები სახელი მოიხვეჭა იმერულმა ყველმა, რომელსაც უნდა ვუმადლოდეთ იმერულ ხაჭაპურს - ქართული სამზარეულოს კიდევ ერთ სიამაყეს. იმერული ყველის ამოყვანის შემდეგ დარჩენილი წვენის (წაქის) წამოდუღებით მიიღება უგემრიელესი ნადუღი, რომელსაც იმერლები, როგორც წესი, პიტნით კმაზავენ და ისე მიირთმევენ.

იმერული სამზარეულოს ღირსებების შესაგრძნობად დიდი მნიშვნელობა აქვს გარემოს, სადაც მზადდება მხოლოდ ამ კუთხისთვის დამახასიათებელი კერძები. თავწაკრული იმერელი დიასახლისი სამზადში, ფაცხაში ან სულაც სახლში მამა-პაპურად ამოშენებულ ბუხართან ტრიალებს, ხელიდან ხელში ტყაპა-ტყუპით აგუნდავებს მჭადის მოზელილ ცომს და ბუხართან აყუდებულ, კარგად გახურებულ კეცზე აკრავს. იქვე მეორე კეცზე გასუფთავებულ ვარიას დებს გულდაღმა. ნამდვილი იმერული ხაჭაპურიც კეცზე ცხვება. ოღონდ ეს კეცი უფრო ნაკლებად დახრილი ეფიცხება ბუხრის სიმხურვალეს, რათა ხაჭაპურს ყველი არ გაუვიდეს. ბუხრის შუაგულში კაუჭზე კარდალა (იმერულად - თუჯია) ჰკიდია, მოთუხთუხე ღომით. კაუჭის გარდა, ბუხარში შეიძლება ნახოთ სადგამიც, რომელზეც თიხის ქოთანია შემოდგმული და გარშემო ლობიოს მადისაღმძვრელ სურნელს ავრცელებს. ქოთანში ამოლესილ კვაწარახიან ლობიოს მხოლოდ იმერეთში აქვს თავისი ნამდვილი გემო.

მამაპაპური კეცი თანდათან ჩაანაცვლა თუჯის ან რკინის ტაფამ. საბჭოთა კავშირის პირობებში, როცა სამზარეულოს კომერციალიზაციაზე არავინ ფიქრობდა, ამ ერთი შეხედვით უმნიშვნელო ფაქტისთვის, ყურადღება არავის მიუქცევია. დღესდღეობით კეცი კვლავ იმყარებს პოზიციებს, განსაკუთრებით სწორედ იმერულ სამზარეულოში, სადაც მისი ფუნქცია სულაც არ არის გზად შემოხეტებული ტურისტისათვის ეგზოტიკური ხიბლის მოგვრა. უბრალოდ, კეცზე მომზადებული იმერული კერძი ბევრად უფრო გემრიელია. ქამა სოკო კეცზე ბევრს გექნებათ გასინჯული, მაგრამ გირჩევთ, დააგემოვნოთ კეცზე შემწვარი ნიყვი ან მჭადა და ბევრად დიდ სიამოვნებას მიიღებთ.

სადღესასწაულო სუფრაზე იმერეთში აუცილებლად ნახავთ შემწვარ გოჭს, რომელსაც უწინ უფრო თონეში წვავდნენ. საზეიმო სუფრის მშვენებაა კუჭმაჭიც - ფრინველის ან ღორის მოხარშული, წვრილად დაჭრილი ღვიძლი და კუჭი, ბროწეულის მარცვლებითა და სუნელებით შეზავებული.

სადესერტო საჭმელებიდან იმერეთში გამოსარჩევია ფელამუში, რომელიც სიმინდის ფქვილით მზადდება. გამტკიცული სიმინდის ფქვილით მზადდება იმერული ჩურჩხელაც, რომელსაც უფრო მეტად თხილის გული აქვს.

იმერლებმა ლაზათიანი სტუმარ-მასპინძლობა იციან და სტუმართან პირველ რიგში თავს გემრიელი კერძებით იწონებენ. ასევე თვალში მოგხვდებათ მასპინძლის მეტისმეტი ზრდილობიანობა. დავით გურამიშვილს თუ დავუჯერებთ, იმერელი კაცი მტერთან ბრძოლაშიც ზრდილობით გამოირჩეოდა და რა გასაკვირია, მოყვარის გულიც ამ გზით რომ მოიგოს.

პრასი ნიგვზით

(თამარ ლომიძის რეცეპტი)

ქვაბში ავადუღოთ წყალი, ჩავყაროთ შიგ გარჩეული, კარგად გარეცხილი პრასი და მოვხარშოთ, მერე გადავწუროთ, გავაცივოთ და ხელით კარგად გავწუროთ. დავნაყოთ წიწაკა, ნიგოზი, ნიორი, მარილი, ყვითელი ყვავილი, სუნელი, ქინძი. გამოვხადოთ ზეთი და ცალკე ჭურჭელში ჩავასხათ. დანაყილი მასალა გავხსნათ ძმარში (შეიძლება ცოტა წყალი დავუმატოთ, რომ ნიგვზის მასა სქელი არაჟნის სისქის იყოს) და შიგ სათითაოდ ამოვავლოთ პრასი, შემდეგ კი დავახვიოთ კონად და ჩიტის ბუდის ფორმა მივცეთ, დავაწყოთ თეფშზე, ბუდეში ჩავაწყოთ ბროწეულის მარცვლები და მოვასხათ გამოხდილი ზეთი.

მასალა: პრასი - 1 კილოგრამი; ნიგოზი - 2 ჩაის ჭიქა; ნიორი - 2-3 კბილი; ბროწეული - 1 ცალი; სუნელი, ყვითელი ყვავილი, ქინძი, წიწაკა, მარილი - გმოვნებით.

საუკეთესო იმერული შეხამებები

დღეს იმერეთში რამდენიმე მნიშვნელოვანი ღვინოა. ყველაზე ხშირად, რა თქმა უნდა, ციცქა-ცოლიკოურს შეხვდებით, რომელზეც კლასიკური იმერული კერძები მიდის, ბაჟეში ჩაწყობილი დედლით დაწყებული, ხაჭაპურით და ტაბაკათი დამთავრებული. სუფთა ციცქა კარგია ყვირილას და რიონის შესართავში, ვარციხე ჰესის თავზე დაჭერილ ლოქოსთან, ძირულას თევზთან და რიონის შემწვარ წვერასთან. ცოლიკოურთან არაფერი სჯობს ნიყვის სოკოს. ოცხანურ საფერეს, რა თქმა უნდა, ხბოს მწვადი უნდა მიატანოთ, იმერულ ცხვრის ჩაქაფულს კი - კრახუნა უხდება ყველაზე მეტად და ქვიშხური მწვანე (რომელსაც ზოგჯერ ძელშავსაც გაურევდნენ ხოლმე საჩხერეში). ნუ დაგვავიწყდება ალადასტურიც, რომელიც სხვა იმერულ ღვინოებთან ერთად, საუკეთესო საზაფხულო სასმელია.